ماده
جهان هستی چه اصل دیگری دارد که باید به حقیقت آن پی ببریم و ساختمان آن از چه بنیان دیگری صورت هستی یافت؟ بعد از موضوع فضا به بحث در باره آنچه که در فضا جای می گیرد و فضا را اشغال می کند می پیردازیم. این دسته از اشیاء پدیده های جهان هستی می باشند و ماده نام دارند. هرچند می دانیم که ماده غیر از انرژی متراکم، چیز دیگری نیست، ماده با آن نوع انرژی گفته می شود که قابل دیدن یا شنیدن یا لمس کردن باشد. به هرچه ظاهراً در فضا پیدا است ماده می گوئیم و در افکار و افعال روزمره خود هر آن با آنها چنان تماس نزدیک و دایم داریم که به نظرمان پیش پا افتاده می آید. پس کیفیت و حالت آن چیزی که فضا را اشغال می کند و آن هستی دیدنی و شنیدنی و لمس کردنی را به ما می بخشد چیست و از چه تشکیل شده است؟ بار دیگر خوشبختانه ما به دنیائی معلوم و آشکار قدم می گذاریم و در اینجا از فرضیه ها و موهومات بدور هستیم و رویمان را به طرف آنچه اثبات شده می گردانیم.
علم فیزیک وشیمی اصل مادیات را انرژی می داند. آری انرژی بسیار وسیع و نامعلوم و نامرئی است که کلیه موجودات از آن صورت هستی می پذیرند. درست است که می توانیم انرژی را از رابطه E=m c2 به دست آوریم و آن برابر است با حاصلضرب جرم در مجذور سرعت، اما این فقط توضیح مطلب از نظر علم ریاضی است و منظور این نیست که انرژی خود نتیجه حاصلضرب جرم در مجذور سرعت است بلکه مقصود این است که انرژی خود سبب می گردد که چنین فرمولی به دست آید.
پس بی شک جرم به تنهائی مظهر انرژی است و مجذور سرعت نیز همینطور مظهر انرژی می باشد. پس فرمول فوق الذکر نمی گوید که انرژی چیستبلکه فقط راه سنجش و اندازه گرفتن آن را نشان می دهد یا به عبارت دیگر ما انرژی را از راه مظاهر آن یعنی جرم و مجذور سرعت می سنجیم.
بعلاوه فیزیک و شیمی برای ما ثابت کرده است که حرکت از انرژی به وجود می آید و تجسم انرژی به وسیله حرکت است. آری آن حرکت عظیم و خستگی ناپذیر و لاینقطع، جهان را مملو ساخته است و نیز دانشمندان به این حقیقت پی برده اند که این بتدیلات و تغییرات مداوم حرکت و سرعت های متفاوت، موقع برخورد کردن با حواس ظاهری ما به وسیله امواج نور و هوا و صوت است که ما آنها را پدیده های مادی مانند نور و رنگ و صدا و گرما و سرما و سختی و نرمی و بو و رطوبت و خشکی می شناسیم. البته وجود انها فقط بستگی به شناخت و تجربه ما ندارد، زیرا دستگاه های سنجش در آزمایشگاه ها و لابراتوارهای علمی دنیا وجود دارد که نتیجه علمی آنها بهتر از انسان حقایق فوق را آشکار می سازد. پس بدین قرار انرژی و حرکت و سرعت جدا از بینش بشر وجود دارند. به نظر می رسد که حرکت باید انواع بخصوصی داشته باشد اما صحیح نیست زیرا حرکت رابطه ای با سرعت دارد و همچنان که رنگ و طنین صدا نتیجه سرعت حرکت امواج نور یا صوت می باشند، همینطور کلیه کائنات به وسیله سرعت های مختلف در حرکتشان خود را به ما ظاهر می کنند. این مظاهر همه پدیده های مادی نامیده می شوند. در اینجا ما فقط از راه احساس خودمان با این پدیده ها سروکار داریم ولی اشتباه نشود اینها مربوط به احساسات ما نمی باشند و جدا از احساسات ما وجود دارد. پس باید در نظر داشت که اینها در اثر سرعت های مختلف حرکت به ما می رسند و خود را به عنوان پدیده های جهان هستی ظاهر می سازند. پس دنیای مادی به تمام معنی از سه چیز تشکیل شده _ انرژی، حرکت و پدیده.
به طور خلاصه می توان گفت که انرژی پایه و اساس هستی است و انرژی حرکت را سبب می شود _ یعنی حرکت امواج و الکترونها _ و این حرکت به وسیله سرعت های مختلف خود به احساسات ما می رسند و نور ، صدا، گرما، جمادات و پدیده های بی شمار دیگریرا به ما نشان می دهند و ما آنها را ماده می نامیم. آیا این سه گانه بودن انرژی، حرکت و ماده، سه گانگی مطلق نیست؟ چنانکه فضا سه جنبه دارد نه کم و نه بیش، آیا این سه جنبه ماده که از انرژی به حرکت و از حرکت به پدیده تبدیل می گردد، شامل تمام موجودات است؟ گمان می رود که غیر از این سه چیز دیگری نیست تا هستی از آن به وجود آید. از طرف دیگر آیا می توان گفت که موجودات کمتر از این سه خاصیت امکان دارد وجود داشته باشند؟ و آیا این سه به طوری با همدیگر فرق دارند که یکی از آن سه نمی تواند جایگزین دوتای دیگر شود؟ برای پاسخ به این سوال باید این سه تا را با همدیگر مقایسه کرد. مثلا آیا انرژی با حرکت یکسان است؟ مسلما خیر زیرا انرژی مبنا و منشاء حرکت است و انرژی می تواند به حرکت مبدل گردد اما خود انرزی حرکت نیست و از طرفی دیگر حرکت با انرژی یکسان نیست. حرکت شامل انرژی است و آن را مجسم می سازد. آیا انرژی با ماده یکسان است؟ چگونه انرژی نامرئی و نامشهود با پدیده های دیدنی و شنیدنی و لمس کردنی می تواند یکی باشد؟ انرژی از راه حرکت، خود را در پدیده ظاهر می سازد ولی پدیده نیست. آیا حرکت با پدیده یکسان است؟ البته همبستگی آن دو به یکدیگر نزدیک است ولی به هیچ وجه حرکت با پدیده یکی نمی تواند باشد. مشخصات ظاهری آن سه با هم فرق دارد تا چه رسد به ذات و هستی آنها.
پس اگر انرژی با حرکت فرق اصلی دارد و این دو نیز با پدیده متفاوتند و همچنین است انرژی و پدیده، در حقیقت ساختمان مادی کائنات (شامل انرژی، حرکت و پدیده) نمی تواند کمتر یا بیشتر از این سه عامل فوق باشد.
بنابراین آیا ماده چنان سه گانگی مطلقی به خود گرفته است که دو تا بدون سومی نمی تواند وجود داشته باشند؟ بله، چنین به نظر می رسد که موضوع فوق صحت دارد. اولا هرچند انرژی مبنی بر حرکت نیست ولی در واقع انرژی می بایست منتج به حرکت بشود زیرا در غیر این صورت انرژی نیست چون خاصیت انرژی این است که به حرکت تبدیل شود. پس اگر انرژی خاصیت حرکتی نداشته باشد آیا می توان آن را انرژی نامید؟ در این صورت تناقص پیش می آید. خاصیت انرژی تولید حرکت می باشد. همینطور حرکت بدون انرژی وجود نخواهد داشت. همچنین حرکت بدون پدیده موجود نیست، هر کدام از این سه به وجود یکدیگر نیازمندند. هیچ کدام بدون دیگری و حتی دوتا از آنها بدون سومی رنگ هستی ندارند. با هر آزمایشی، ماده خود را به صورت جنبه های سه گانه به ما ظاهر می سازد. در ضمن آیا ماده وحدت مطلق دارد؟ چنانکه در مبحث فضا ثابت شد که هر یک از عوامل تشکیل دهنده همه را شامل می باشند، آیا در اینجا نیز انرژی، حرکت و پدیده به حدی متحدند که هر کدام شامل دوی دیگر نیز می باشند؟
اگر به جهان هستی با دقت نظر افکنیم متوجه می شویم که همه چیز به طور کامل مشمول پدیده است. غیر از این ما تا به حال چیزی ندیده و نشنیده و لمس نکرده ایم. اطراف ما اعم از نور و رنگ و گرما و فشار و جماد و بو و صدا همه و همه پدیده اند و بس _ از راه حواس خودمان یا دستگاه های سنجش علمی می فهمیم که یک عالم پدیده وجود دارد.
قبلا این را فهمیدیم که پدیده شامل برخورد حرکات گوناگون به حواس ما و یا دستگاه های لابراتوارها می باشند. پس همه چیز حرکت است که خود را به ما نشان می دهد. در اینجا تناقص در میان نیست. هرکه به علم جدید واقف باشد اینرا تصدیق خواهد کرد، علاوه بر این به این حقیقت پی بردیم که حرکت بدون انرژی غیرممکن است. بنابراین، ای عالم مادی کاملا از انرژی تشکیل یافته است و برای هرکس که حقایق فیزیک امروزه را قبول دارد این موضوع واضح و ثابت شده است.
پدیده، حرکت و انرژی هریگ به نوبه خود شامل آندوی دیگر است. آنچه غیرممکن به نظر می رسد، حقیقتی است ساده و انکار ناپذیر. در نتیجه ماده دارای یگانگی مطلق است. پس آیا این سه، سه جنبه هستی هستند؟ به طور وضوح این سه جمعاً با عالم مادی یکی هستند. نمی توان گفت که کائنات به غیر از اینها وجود دارد ولی کائنات شامل این سه است. پس در این صورت همانطوری که سه «بعد» فضا را تشکیل داد، این سه نیز ماده را تشکیل می دهند.